جمال‌الدین محمد آقسراییآقْسرایی، جمال‌الدین محمد بن محمد بن محمدبن فخرالدین رازی (د ۷۹۱ق/۱۳۸۹م). ادیب، مفسر و طبیب می‌باشد. ۱ - مذهبوی از خانواده‌ای ایرانی نژاد بود و مذهب شافعی داشت. ۲ - وجه تسمیهبه مناسبت سکونت در آق‌سرای ترکیه به این نام شهرت یافت. ۳ - تدریسآقسرایی معاصر با سیّدشریف جرجانی (د ۸۱۶ق/۱۴۱۳م) بوده است، وی در زمان سلطان مرادخان بن اورخان در مدرسه « زنجیرلی » در قَرامان که شرط تدریس در آن از حفظ داشتن صحاح جوهری بود، تدریس می‌کرد. [۱]
بروسه‌لی، محمدطاهر، عثمانلی مؤلفلری، ج۱، ص۲۶۵، استانبول، ۱۳۳۳ق.
در حلقه درس او علما و فضلای بسیاری شرکت می‌جستند، مشهور است که شاگردان او برحسب اعتبار به ۳ گروه تقسیم می‌شدند: مبتدیان، که در رکاب استاد در راه مدرسه متوسبطان که در رواق مدرسه و شاگردان عالی که در داخل مدرسه از وی بهره می‌گرفتند. وی به شیوه فلاسفه یونان، گروه نخست را مشّائیون و گروه دوم را رواقیّون می‌نامید.۴ - آثاراو را آثاری بدین شرح است: ۱. شرح الایضاح فی المعانی و البیان، نگاشته جلال‌الدین محمد بن عبدالرحمن قزوینی، معروف به خطیب دمشق (د ۷۳۹ق/۱۳۳۸م) که آن را ایضاح الایضاح نامیده است. ۲. حاشیه بر شرح ابن ساعاتی (فقیه، د ۶۹۴ق/۱۲۹۵م) بر مجمع البحرین و ملتقی النّهرین، در فروع فقه حنفی . ۳. اخلاق جمالی، کتابی در ۳ مقاله که برای سلطان یِلْدیرِمْ بایزید نوشته شده و بیانگر اخلاق فرد در ارتباط با خود، با خانواده خود، و در رابطه با مردم است. ۴. شرح الغایة القصوی فی درایة الفتوی، در فروع فقه شافعی، نگاشته قاضی ناصرالدین عبدالله بن عمر بیضاوی (د ۶۸۵ق/۱۲۸۶م). ۵. حاشیه بر تفسیر کشاف زمخشری به نام حواشِ علی‌الکشاف. ۶. حل الموجز، در طب که شرحی است بر کتاب معروف موجز القانون نگاشته علاءالدین علی بن أبی‌حزم قوشی، معروف به ابن‌نفیس (د ۶۸۷ق/۱۲۸۸م). ۷. کشف الإعراب ، در شرح لباب بروسه‌لی، [۲]
بروسه‌لی، محمدطاهر، عثمانلی مؤلفلری، ج۱، ص۲۶۶، استانبول، ۱۳۳۳ق.
نسخه‌های خطی از آثار او در دست است.۵ - فهرست منابع(۱) آقابزرگ، الذریعه، ۱۷/۲۴، ۲۳/۲۵۰. (۲) بروسه‌لی، محمدطاهر، عثمانلی مؤلفلری، استانبول، ۱۳۳۳ق. (۳) بروکلمان (آلمانی)، ذیل، ۲/۳۲۸. (۴) حاجی‌خلیفه، کشف الظنون، استانبول، ۱۹۴۱م، ۱/۳۶، ۲۱۰، ۲/۱۱۹۲. (۵) زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، چ ۲، ۷/۲۷۰. (۶) طاش‌کپری‌زاده، احمد بن مصطفی، الشقائق التعمانیه، بیروت، ۱۳۹۵ق، صص ۱۴-۱۵. (۷) کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۶/۱۹۲. (۸) لکنوی، محمّد عبد الحیّ، الفوائد البهیّة فی تراجم الحنفیه، ۱/۱۹۱. (۹) مدرّس، محمدعلی، ریحانة الادب، تبریز، ۱۳۴۶ش، ۱/۵۸-۵۹. ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «آق سرایی، جمال الدین محمد»، ج۱، ص۳۱۱. |